Ćwiczenia oddechowe stanowią istotną część terapii logopedycznej, ponieważ mowa i oddech to czynności ze sobą ściśle związane.
Oddychanie podczas spoczynku to oddychanie statyczne, podczas którego wdech i wydech wykonywany jest nosem. Powietrze przechodząc przez nos zostaje w nim ogrzane, oczyszczone i częściowo nawilżone. Następnie przechodzi przez gardło, oskrzela, oskrzeliki do pęcherzyków płucnych. Jest to prawidłowy tor oddechowy zwany nosowym.
Podczas mówienia jest inaczej. Wdech wykonujemy ustami, jest on krótki i szybki a wydech długi i powolny. Ten sposób oddychania nazywamy ustnym. Wydychane powietrze przechodzi przez krtań gdzie tworzone są dźwięki mowy. Jest to oddychanie dynamiczne i trwa ono tyle, ile wypowiedź.
Często u dzieci zdarza się zmiana z nosowego sposobu oddychania na tor przez usta. Mówimy wtedy o ustnym torze oddychania.
Do zmiany toru oddechowego u prawidłowo rozwijających się dzieci dochodzi najczęściej już w wieku niemowlęcym, podczas pojawienia się pierwszej infekcji związanej z niedrożnością nosa. U dzieci, których mięśnie szczególnie w obrębie żuchwy są wiotkie, dość szybko utrwala się oddychanie torem ustnym i pomimo ustania stanu chorobowego, dysfunkcja oddechu nie mija samoistnie.
Przyczyny nieprawidłowego oddychania:
– częste infekcje dróg oddechowych, związane z niedrożnością nosa,
– obniżone napięcie mięśniowe mięśni warg, języka, żuchwy,
– długotrwałe karmienie butelką,
– parafunkcje: ssanie palca, ssanie smoczka, wargi, policzka, kocyka itp.
Konsekwencje nieprawidłowego toru oddechowego:
– wiotkość mięśni warg i policzków, żwaczy spowodowana ciągłym rozchyleniem ust wpływa na jakość jedzenia, nieprawidłowe połykanie typu niemowlęcego, słabe żucie, gryzienie,
– niedostateczne dotlenienie organizmu: płytki oddech wiąże się z niedostatecznym dotlenieniem mózgu i zaburzeniami koncentracji, męczliwością, sennością, powstanie wad postawy,
– częste infekcje górnych dróg oddechowych: przy pobieraniu powietrza przez usta nie dochodzi do ogrzewania powietrza, a zarazki mogą bezpośrednio przenikać do gardła, może to prowadzić do przerostu trzeciego migdałka,
– stale otwarte usta powodują nieprawidłowy rozwój szczęki i są przyczyną powstania wad zgryzu. tyłogryz, zwężenie szczęki, zgryz krzyżowy, zgryz boczny, wychylenie zębów siecznych górnych.
Nieprawidłowe oddychanie powoduje i utrwala wady wymowy.
Dzieci, które oddychają przez usta mają problem z pionizacją języka. Podczas artykulacji język nie zmienia swojej pozycji i nie unosi się ku górze. Wynikiem tego może być:
– międzyzębowa realizacja głosek t, d, n, s, z, c, dz,
– nieprawidłowa realizacja głosek wargowych p, b, m i ich zmiękczeń oraz głoski r, l,
– nieczysta wymowa głosek szeregu ciszącego i szumiącego,
– skrócenie fazy wdechowej i wydechowej,
– ograniczona praca i niska sprawność przepony: przyspieszenie wypowiedzi, częste dobieranie powietrze w czasie wypowiedzi, mogące pogłębiać niepłynność wymowy.
Cele ćwiczeń oddechowych:
– nauka i utrwalanie prawidłowego toru oddechowego:
– wyrobienie umiejętności szybkiego, pełnego wdechu i wydłużonej fazy wydechowej, odróżnienie fazy wdechu i wydechu,
– poszerzenie zasobu wydychanego powietrza,
– wzmocnienie mięśni biorących udział w oddychaniu,
– dostosowanie długości wydechu do czasu trwania wypowiedzi,
– zsynchronizowanie pauz oddechowych z treścią wypowiedzi.
Autor plakatów: logopeda Beata Racek